'
Motto: "I thu chhiarin a siam che"

Monday, July 27, 2015

General Aung San-a chanchin

July 19 Myanmar Martyr’s Day Pualin

By: Zalianthanga, Tahan
 
Pian leh murna:
 
Myanmar ram independent sual chhuaktu leh hnam pa Bogyoke (General) Aung San hi Magwe District, Natmauk khawpui, Taungywagyi khawteah 13 February, 1915 Inrinni khan ukil U Pha leh Daw Suu-te fa pali (Maung Nyo Maung ( A senlaiin a boral), Maung Tun Lin, Maung Than) zinga a pang ber ni turin khawvel eng a rawn chhim tan a. A lai ah hming chu ‘Maung Htein Lin’ (‘Maung’ hi ‘Mipa naupang’ tihna ang a ni) a ni a, a u hming ‘Aung Than’ hming la kawpin a hnuah‘Aung San’ tiin an ko ta a ni. ‘Dobama Asiayone’ (Our Burma Union)-ah a luh khan’ Thakin (lord or master) Aung San’ tih a ni a. A Japan hming chu ‘Tan Lu Sho’ a ni a, Bangkok ,Thai khawpuia an din sipai 30 pawl (Thirty Comrades) hming erawh chu Bo Teza (Bo tih hi Lieutenant tihna a ni a, Bu Tizah tia lam tur) tih a ni bawk. Burma mi leh sa niin Theravada Buddhism sakhaw bia a ni.

Zirna runah
 
Aung San-a kum 7 mi a nih kum 1922 khan Baddish monastic school-ah kawl lehkha a zir a, kum 13 mi a nihinYanang yaung (Zi-nan-chhawng tia lam tur) high school a zir zawm leh a. A tleirawl lai hian a ngawichawiin lehkha lamah a mi sa hle a. Infiamna lamah pawh a tharum thawh lampang hlirah a intat lut thin a. Dika a ngaih tawh hi chu vantlang chung lam pawh ni se, a hmaizah hran lem lo va, a in ring tawk em em a ni. Kum 1825 atang khan Anglo-Burma indona tum thum ngawt (1825, 1852, 1885) a chhuak a, a tum thumna atang chuan Burma ram chu British-India province chhungah a lo awm ta .Kum 1937-ah a fihlim leh ta a.
 
Kum 1932, Yenang yaung high school-ah matric pass-in Pali (Kawl tawng un) leh Burmese subject-ah distintion a hmu a. Kum 1932-33 khan Rangoon University (Tun hma zawng kha chuan Burma, Rangoon tia hman thin a ni a, kum 1989 hnu atangin Myanmar, Yangon tia thlak a ni. He thu ziakah hi chuan a tulna angin kan hman pawlh dawn a ni. zlt)-ah a zir a. Kum 1935-36-ah Rangoon Student’s Union executive committee leh Oway (Peacock call) magazine editor a ni a, Oway magazine a enkawl lai hian ‘Hremhmun uilian a chhuak ta (Hell Hound At Large)’ tih thupui chu YAMAMIN tia hming lem vuahin zirtirtu ten nawhchizuar an kawm thin thu tar lan a ni a, an dawp ngial pawhin a ziaktu dik tak a sawi duh chuang lo va, March,1936 kum khan University atangin kum thum chhung an hnawt chhuak ta rih a.
 
He mi kum vekah hian Rangoon University-a zirlai nawrhna tum hnihnaah a hnarkaitu ber pakhat a nih bakah All Burma Student’s Union din zingah chairman a ni bawk. 1936-37 kumah Rangoon University Student’s Union, Vice president-ah leh Burma Student Union-ah a in hmang thuk hle a. Kum May, 1937-ah B.A a sual chhuak ta a, heng hun lai hian Aung San-a hi thu ziak lamah a inhmang nasa hle a, kawltawng leh sap tawngah a thiam nalin thuziak leh thu sawi lamah pawh ni se, a duai lo hle. Hnam hruaitu lar zingah U Nu, Let Ya, U Rashid te an lar chho tan a, a hnuah Prime Minister U Nu hian a ngeiin a thik ru riau a,  U Saw-a pawh a bang bik chuang lo.
 
A hunin a rawn ur tlu ngang a ni ang, zirlai atangin ram tana zalenna sual chhuaktu pasal tha ni turin politic lamah a pen chhuak ta a. Kum 1938 khan  Ba Sein kaihhruai ‘Dotbama Aseeayone’ (We Burmese Organization)-ah lutin general secretary hna a chelh ta a. He mi kum hian British sawrkar chuan Rangoon University dan (Act Amendment) siam tha turin Aung San-a chu ruat a ni a, kum 1938-1939-ah chuan Rangoon University Student’s Union leh Burma Student Union-ah president hna a chelh ve ve a. He mi kum August thla school chawlhah University atangin a chhuak a, president a chelh laite pawh chu a inhnuk dawk a.
23 Jan. 1939 kuma ME 1300 Revolution ( Dauntthonnyar byayt ayauyetorpon, Burma calendar year)-ah a inhnamhnawih avangin British sawrkar chuan a man a, rei lo teah a chhuah leh a. Indopui II-na (1939-45) vel lai hian Burma chu British leh Japan ramte indona mualah a lo tang chho ta a.
 
Ram tana zin kawng beihpui        
 
1 Oct. 1939 khan ram tana tal chhuah runpui Freedom Bloc (Bama htut yatgainn) dinin general serectary hna a chelh nghal a. 18 Nov. 1939 kumah lei lam chetna beihpui Underground Unit dinin ram dang dawr ruk an tum ta a. 29 March,1940 kumah Ramgarh, Indian National Congress inkhawmpuiah a tel ve a. 1 June,1940 kumah Hintada Zalun khawpuiah a thu sawi avangin man tumin an veh a, Mr. Xavier chuan ‘ Aung San-a in man theih chuan Ks.5 pek a ni ang’ tiin thu a chhuah na a, a sut let leh ta thuai a. Tichuan, China lam puihna ngen a rilruk ta a.       
 
Aung San-a British sawrkarin an veh tih a hriat chuan ram dang tanptuina dilin tlan ruk a tum ta a. 8 Aug. 1940 kumah Rangoon atangin a feh chhuak a, 24 Aug. 1940 kumah Amoy khawpui, China, Kulangsu Island a thleng ta a. Amoy-ah China Communish party–te a dawr theih tak loh avang chuan a tangkhang ta reng a. Chu tilai takah chuan vannei a siamin Burma-a awm an thiante chuan Japan lam an dawr thei ta hlauh mai. Colonel Suzuki Keiji chuan Amoy-a awm Aung San-a teho chu be pawpin a ko ta a, 12 Nov. 1940 kum khan Japan ram an thleng hnuin Burma independent hma laknate chu an sawiho ta a.       
 
Aung San-a teho an sawiho thute chu Burma-a huaihawt leh turin 3 March, 1941 kum khan Shunten Maru lawngin Rangoon an thleng ta a. 10 March, 1941-ah Rangoon atanga chhuak lehin sipai 30 pawlho (Thirty Comrades) chu a tum khatna atan mi 4 te hruaiin 27 March, 1941 kum khan Tokyo, Japan-ah an thleng leh a. Chuta tangin China chhim lam Hainan thliarkarah April, 1941 kum khan sipai training turin an thleng a, Hainan leh Taiwan-ah an intuaihriam ta a ni.
 
Chu mi hnuah Bangkok, Thailand-ah Burma independent hmuh theihna turin ‘Bana thisen zuka, in meuhin thu an intiamkam’ ta a. 27 December, 1941 kum khan Burma Independent Army (BIA) chu an din ta a. Tichuan, Mawla Miang , Burma-ah lutin British-ho chu an do ta a, 12 July, 1941 kumah
 
BIA chu thiatin Burma Defence Army (BDA) an din khan Colonel-ah a rank a kai chho a, a hnarkaitu ber a ni nghe nghe. March, 1943 kumah Aung San-a chu Major-General rank a kai leh nghal ta a ni.
Nupui an nei
 
6 September, 1942 kum khan nurse nula hmel tha Daw Khin Kyi ( Daw tih hi Pi tihna a ni a, Pi Khin Chi tihna a ni) nen a in nei a, fa pali: Aung San Oo, Aung San Lin,Aung San Suu Kyi,  Aung San Chit ( a pian hnu lawkah a thi) te an neia. Daw Khin Kyi hi Myaung Mya khawpuiah 16 April,1921 kum khan a piang a, a pa U Pho Nngin-a hi Kristian a ni a, a nu Daw Phwa Suu hi Buddhism a ni a, unau pakua zinga a pasarihna a ni. AMB high school Kyimyintain, Yangon-ah pawl 10 a pass a. Nurse zir zovin Civil Hospital, Yangon-ah a thawk a, Japan hun  lai khan BIA damdawi inah a thawk leh a, kum 31 a nihin Aung Sana nen a innei a, 27 December, 1988 kum khan a boral ta a ni.
Kaw dang a reuh leh       
 
Chu mi hnuah Japan sawrkar sawmna angin independent chungchang sawiho turin 11 March, 1943 kum khan Dr. Ba Maw, Dr. Thein Maung, Thakhin Mya leh Bogyoke Aung San-a te thianza chu Japan-ah an kal a, 1 August 1943 kuma Burma sawrkar an din khan Defence Minister a ni nghe nghe. Heng hun lai hian Fascist Japan-ho chuan Burma mite chu an hrek nasa em em a, Aung San-a teho chuan an duh lo em avangin Japan-ho chu bei turin an inpuahchah ta a.       
 
4-7 August, 1944 kum khan Pegu Communist leader Thakhin Than Tun, Thakhin Soe, Thakhin Ba Hein-te chuan eptu pawl (Anti-Fascist Organization, AFO) an din a, 27 March, 1945 kumah chuan Japan-ho chu an bei ta a.16 May, 1945 Meiktila khawpuiah British General Sir William Slim chu Aung San-a nen an inhmuh hnuin Rangoon-ah an kir leh a, Burma National Army-te rorelnaah a tel leh hnuin 19 August, 1945 kumah Nay-thu-rain conference-ah chairman a ni a, eptu pawl (AFO) president-ah thlan a ni.       
 
7 September, 1945-ah Kandy inremna thuthlung an ziak a, North East, Asia tangrual pawla an hotu lian Lord Louis Mauntbatten chuan Aung San-a chu Burma Army-ah Brigadier rank-in Deputy Inspector, general pe turin a sawmna a. Burma independent sual chhunzawm zel a duh tlat avangin a hnial fithla a. 27 October, 1945 kumah ram hmangaihtu pawl (Patriotic Burmese Forces)-ah buzawlah bur a khuar ta sauh a.
Kawl a eng tan dawn ta
 
British sawrkar chuan Burma ram awptu atana an dah Deputy chairman, Sir Reginald Dorman Smith chu Burma mipuite nen an inhmuh thiam loh avangin an ko haw a, a aiah Sir Hubert Rance-in a thlak a. 26 September 1946 kum khan Aung San-a chu eptu zalenna sualtu pawl (Anti-Fascist People’s Freedom League, Phasa pa la) ten an sawmna angina intat lut ta a, hotu berah an tang hial a ni. Tichuan, 8 November, 1946 kum khan British sawrkar awpna ata kum khat chhung ngeia Independent hmu turin an ngen ta a ni.
 
Kum 1946 khan British inthlanah Winston Churchill a tla a, Labour Party an chak a, Clement Attee chu Prime Minister a rawn nih khan 20 December, 1946 kumah British Parliament chuan Burma palaite chu England-a sawiho turin a ko ta a ni. Aung San-a teho chu New Delhi, India; Prime Minister Panti Jawaharlal Nehru hnenah thurawn la turin 2-6 January, 1947 khan an kal a. Nehru-an Aung San-a inthuam dan a lo hmuhin British mualkil upate hmaa inlan tur atan chuan a iai deuh a ni ang, Long coat dum chu a zan a zanin a thuitir ta ngal vat a (A lema kan hmuh angin). Burma palaite chu 27 January, 1946 kum, England-ah chuan Aung San- Attee thuthlung chu an ziak ta a ni. Chu mi hnuah Aung San-a chuan Burma ram chhunga tlang hrang hranga mi, an hruaitute chu ko khawmin 12 Febuary, 1947 kum khan Panglong khawpuiah Conference neih a ni a, Panglong thuthlung an ziak ta a, he ni hi Union Day (Pye-dawn-zu-nayt) tiin kum tin hman thin a ni.
 
A hun hnuhnung    
 
April, 1947 kuma inthlannaah boycott  neuh neuh awm mah se, Aung San-a hruai AFPFL chuan vote hmu tam zawkin sawrkarna an siam thei ta a, Independent Burma Prime Minister hmasa ber tur a ni dawn ta mai. Mahse, phiatrutu ten tan khawhin 19 July (Inrinni zing dar 10:37) 1947-ah Prime Minister U Saw-a thuihruai 30 zinga a chhuanvawr mi panga ten RC 2874 Jeep khalhin Secretariat Building, Rangoon, chhawng hnihnaa an meeting laiin mi sual pali ten stern gun leh tommy gun hmangin an kap ta char char a, kum 32 mi Aung San-a leh a cabinet minister mi paruk te kahhlum an ni a. Civil Hospital-ah an kalpui nghal a, Aung San-a taksaah silai kahna hnuhma hmun sawm pathum lai hmuh a ni a, he ni hi Martyr’s Day (Aa-zar-ne-nayt) tiin kum tin hman thin a ni.
 
Kum 62 lai mai ram dang mite awpbetna hnuaia a awm hnuin, kum 1948 January ni 4 (Zing dar 4:20, second 28) khan British awpna atangin mahnia ro inrelna zalenna pumhlum (Independent) chu a hmu ta a ni. U Saw chuan Prime Minister hna chu a chelh bik lo chiang khawp mai. A man a, tualthah leh ram phatsantu thubuai an awrhtir a, 1949 May thla khan an khai hlum ta a ni. Tichuan, AFPFL Vice Chairman U Nu chu Prime Minister a rawn ni chho ta a ni.
 
Thu laknate;
 
1. http://en.wikipedia.org/wiki/Aung_Sanhttp:// en.wikipedia.org/wiki/Aung_San
2. http://www.oxfordburmaalliance.org/independence--general-aung-san.html
3. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/43222/Aung-San
4. Kalay Theological Students Fellowship, Annual Magazine, 2013-2014
5. Bogyoke Aung San chanchin, amaziah
6. Pan We We, Sipai 30 rual (Thirty Comrades), Rangoon, 2014.
7. KyawNgeing, Sipai 30 rual (Thirty Comrades), Rangoon, 1998.
8. Bogyoke Aung San-a chanchin lawr khawm, mi thiam 6 ziak, phek 661 awmna bu. Win  Book.
9. Lin Yung Maung Maung, Thisen far nite, Nanta printing press,Yangon, 1969.
10. Bangalore Mizo Christian Fellowship, Raltiang i kai ve ang, Lalrinawmi ziak, Aung San Suu Kyi Ralte, Koramangala Bangalore-95,1999.
11. The Thalun, Myanmar-English Pocket Dictionary, Kyauk seinn press, Yangon, 2000.
12. C. Laizawna, The Lady (Aung San Suu Kyi) J.L Publication, Aizawl, 2014.


Ref: Zonun Mailing Group
Print this post

No comments:

Post a Comment

I ngaih dân han thawh ve rawh le....